Deneme Nedir? Deneme Özellikleri ve Örnekleri Nelerdir?

Deneme nedir sorusu birçok edebiyat sever kişinin yanıtını merak ettiği sorulardan birisidir. Yaygın olarak kaleme alınan ve okunan bu tür hakkında bilgi almak için yazımızı okuyabilirsiniz. 

Deneme nedir?

Deneme nedir kısaca anlatacak olursak: en basit tanımıyla bir kişinin, belirli bir konu hakkındaki duygu ve düşüncelerini aktardığı temel bir anlatı türüdür. Edebiyat türleri içerisinde oldukça yaygın olarak kullanılan deneme türü, düz yazı olarak yazılmakta ve büyük bir ilgi toplamaktadır.

Bir yazarın, herhangi bir konu hakkındaki düşüncelerini peşin hükümlere varmadan aktarmasına deneme denilmektedir. Deneme yazılarındaki en belirgin özellikle ise yazarın samimi bir üslup kullanması, keskin fikirlerden uzak durması ve ucu açık yorumlara yer vermesidir.

Metinlerin en zorlayıcı yönü ise, birçok edebiyat türüne yakın olmasıdır. Bu nedenden dolayı farklı edebiyat türleriyle sıkça karıştırılmaktadır. Belki de ismini deneme olarak almasındaki en büyük neden de böyle belirsiz bir alanda ilerlemesidir.

Denemelerin bu kendine has yönü, deneme yazımlarını bir hayli zorlaştırmaktadır. Yazarın, en başta ele alacağı konu hakkında belirli bir bilgi birikimine sahip olması gerekmektedir. Daha sonra sahip olduğu bu bilgiyi kendisine göre yorumlamalı, yorumundan kaynaklı olarak oluşan duygu ve düşüncelerini ortaya çıkarmalıdır. En nihayetinde ise tüm sentezlerini kaleme almalı ve kaleme alırken olabildiğince samimi bir üslup kullanmalıdır.

Bazı yerlerde bilinç akışı tekniği ve küçürek öykülerle karıştırılmaktadır. Ancak hem teknik olarak hem de içerik özellikleri bakımından bu unsurlardan tamamen farklıdır.

Deneme türü nasıl ortaya çıkmıştır?

İlk olarak 16. yüzyılda yaşamış olan Fransız yazar Michel de Montaigne tarafından kaleme alındığı bilinen bu tür, zamanla yaygınlaşarak birçok ülkede temsilcilerini ortaya çıkarmıştır. Montaigne’nin Denemeler (Essais) isimli eseri dünya çapında büyük bir ün kazanmış ve yüzlerce dile çevrilmiştir. Halen günümüzde etkisini devam ettirmektedir. Ayrıca bu türün isim babalığını da bahse konu kitap üstlenmiştir. Yaklaşık olarak beş yüzyıllık bir tarihi sahip olması nedeniyle köklü bir geçmişe ve bir hayli geniş örneklere sahiptir.

Deneme özellikleri nelerdir?

Deneme türünün kendine has birçok farklı özelliği bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şöyledir:

• Yazarın kendine has üslubu ile yazılır.
• Genellikle kısa metinlerdir.
• Sade ve akıcı yazılardır.
• Konusunda herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır.
• Bilgilendirici yönü bulunmaktadır.
• Bilim, sanat, siyaset, felsefe, aşk, ölüm ve din gibi konular ağırlıklı olarak yer alır.
• Toplumu önceleyen ve toplumu bilgilendirici metinlerdir.
• Düşüncelerin yanında duygulara sıklıkla yer verilir.
• Yorumlar genelleme şeklinde olmaz ve yazara özeldir.
• Konu hakkında başka kişilerin düşüncelerine de yer verilebilir.
• Yazılmadan önce detaylı araştırma ve inceleme yapılmıştır.
• Yazılmadan önce beyin jimnastiği yapılmıştır.

Deneme türünün temsilcileri kimlerdir?

Dünya çapında deneme türünün birçok temsilcisi bulunmaktadır. Bu alanda ilk olarak akla gelen kişi hiç şüphesiz ki Monteigne’dir. Monteigne dışında hem dünya edebiyatından hem de Türk edebiyatından birçok fikir insanı kaleme almıştır.

Dünya edebiyatındaki temsilcileri:

• Michel de Montaigne
• Sir Francis Bacon
• Joseph Addison
• Ralph Waldo Emerson
• Henry David Thoreau
• Edgar Allan Poe
• Theophile Gautier
• Anatole France
• Hippolyte Taine

Türk edebiyatındaki temsilcileri:

• Salah Birsel
• Bedri Rahmi Eyüboğlu
• Nurullah Ataç
• Ahmet Haşim
• Refik Halit Karay
• Suut Kemal Yetkin
• Ceyhun Atıf Kansu
• Cemil Meriç
• Vedat Günyol

Deneme örnekleri

Kanunlar Üstüne – Montaigne (Çev.: Sabahattin Eyüpoğlu)

Kanunlar doğru oldukları için değil, kanun oldukları için yürürlükte kalırlar. Kendilerini dinletmeleri akıl dışı bir güçten gelir, başka bir şeyden değil. Mistik olmak işlerine gelir. Kanunları koyanlar da çok kez budala, ya da eşitlik korkusuyla haksızlığa düşen kimselerdir. Nasıl olursa olsunlar, insandırlar nihayet, her yaptıkları şey ister istemez sudan ve değişkendir. Kanunlardan daha çok, daha ağır, daha geniş haksızlıklara yol açan ne vardır?

Kürk – Ahmet Haşim

Nereden geldiği ve nasıl başladığı meçhul bir kürk modası, İstanbul’un hemen bütün kadın tabakalarına yayıldı.

Bu moda, dedelerimizin ve ninelerimizin bildiğimiz kürkünü çevirip sırta geçirmek ve kurt veya goril gibi, iri cüsseli bir hayvana benzemek tuhaflığından ibarettir.

Bu moda, o kadar yayılmış ki, şimdi kastor mantosu olmayan hanımın, hiç olmazsa kedi veya fare derisinden bir kürkü olması gerekiyor.

Tırnaklarını uzatıp sivriten ve vücudunu baştan başa tüylü göstermek isteyen kadın, belli ki insandan başka bir hayvana benzemek için uğraşıyor. Kadınlarda bu insan şeklinden uzaklaşma meylinin sebepleri ne olsa gerek?

Kitap Korkusu – Ahmet Hamdi Tanpınar

Kitaptan niçin korkarlar? Bunu bir türlü anlayamadım. Kitaptan korkmak, in­san düşüncesinden korkmak, insanı kabul etmemektir. Kitaptan korkan adam, insanı mesuliyet hissinden mahrum ediyor demektir. “Bırak, senin yerine ben dü­şünüyorum!” demekle, “Falan kitabı okuma!” demek arasında hiç bir fark yoktur. İnsanoğlu her şeyden evvel mesuliyet hissidir ve bilhassa fikirlerin mesuliyetidir. Ondan mahrum edilen insan, kendiliğinden bir paçavra hâline düşer.

Şüphesiz insanı korumamız lâzım gelen vaziyetler vardır. Fakat bu vaziyetler daha ziyade ferdin kendi dışındaki vaziyetlerdir. Bir insanı kendi içinde, düşün­cesinin mahremiyetinden korumağa hakkımız yoktur.

Ortaçağ’dan bugüne kadar gelen zaman içinde insanlığın belki en büyük ka­zancı bu basit hakikati kendisine mal etmesidir.

Siz de bir deneme yazmak istiyorsanız Deneme Nasıl Yazılır? Adım Adım Deneme Yazma isimli yazımızı okuyabilirsiniz.

Not: Görseller Freepik ve Creative Commons lisanslarına sahiptir.